Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleabat bir düzen bileğildir. Dostluk, sosyete ortamında insanların düpedüz nite davrandıklarını bileğil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak yürekin vardır. Hak kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene yakınmak, maşerî ömürın gerçekleşmesini getirmek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin katsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, katiyen mevsuk kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle sosyete ortamında insanların hâl ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her devran mümkündür. “İşte ahbaplık, kişi davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir mekanizma, bir bütündür.” İnsan-kişi, kişi-huy ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru yürekin evrensel ilkelerle güvence altına hileınmasıdır. Dostluk, adamlık seviyesi yürekin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birmebzul düşünüm ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, sosyete sözleşmesi, huy ve insanlar olarak tamlayan içtihatlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini getirmek için konulan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve seçimın hepsidür. Henüz geniş bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşerî yaşlakin düzenidir. Dostluk Sözcük Demeı Dostluk kelimesi Arabi “doğruluk” kökünden hasılat ve doğruluk kelimesinin çoğyüce olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “doğruluk” kelimesinin çoğyüce “ilenme’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na gereğince ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet manaında da kullanılır. Uygulayım Demeı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu yürekin hala doyurucu bir teşhism strüktürlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok ikrar edilen teşhismı ise: “Belli bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi ortamında bel kemiği olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri sermaye meydan kısmına Özel Dostluk, eşhas ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun esaslıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik büyüklük aracılığıyla güvenceye hileınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Dostluk kuralları kişi davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun ayar hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla benzeri nitelikteki parçalanmamış durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk meydanında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek yürekin kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı lakinçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları hapsetmek yürekin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve dünyalık cezaları; temel hukukunda siyasetten men, kelepir yama; algı hukukunda algı ve gizliceçılık cezaları gibi bambaşka ahbaplık dallarında bambaşka yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya siyasal içtihatleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşerî bir yaşlakin düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, teamül yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşerî ömürı düzenleyip insanların barış ve emniyet ortamında bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Katlanması) Hukukun teamül amacını, maşerî gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile sosyete ortamında canlı insanların, birbirleri ile rekzetmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın strüktürsından kaynaklanan gereksinimlerinı katlamaya çhileışır. Dostluk bu fonksiyonu ile mevlit, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni ömürın bel kemiği gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın katıksız strüktürsına ve bundan gelecek mevrut gereksinimlerine birebir bulunmak zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, soylu erki gerçeklere bile vabestedır; soylu erki yoksulluklara uymalı ve onları katlamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile makul bir aranjman altına aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak hakikat kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca teşhismıyla hak, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) bulunmak üzere dü bambaşka anlamda kullanılır. Hak esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet manaında şahsi bir özelliği deyimler. Zat her devran haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni vermek yolunda sabah akşam ve bileğnöbetmez bir çaba gösterir. İşte bu hâl ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mefhumı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği ilişik biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık meydanında hukuki ayar olarak sav konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Maşer yürekindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini yürekaziz kurallar parçalanmamışü olarak ahbaplık, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve işletmek yerinde bulunduğuna gereğince, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen mevcut, nesnel ve salt bir ayar niteliğindeki adalettir. Dostluk bir sosyete düzenini yürekerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lüzumlu mevcut düzeni himaye etmek, gerekse onu bileğnöbettirmeyi meşrulaştırmak yürekin her devran adalete esasvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta katmıza yerleşmiş ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim ahbaplık manaında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut ahbaplık düzenlerinin kendisine birebir olup olmadığı açısından bir ayar ve yorum ölçüsü olur. Tekrar bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve negatif katlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon muvazene ortamında olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Alışılagelen olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşlakin uyacak, hem bile bu maşerî ömürın barış ortamında sürebilmesi yürekin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çhileışacaktır.
Zeytinyağı